Wat een leegte… wat nu?

Het is donderdag 15 september. De dag na de uitvaart van zuslief. Ik loop een beetje doelloos rond in huis, want wat moet ik nu? Vanmorgen deed ik wat werk, want dat geeft fijne afleiding, maar eigenlijk voelde ook dat niet goed. Ik wil naar buiten in de zon, maar ook thuis zijn. Wil ik mensen zien, of juist alleen zijn? Wil ik praten, nee eigenlijk wil ik alleen maar huilen. Maar wat als de tranen dan weer niet komen..? Naast pijnlijke en vermoeide ogen is er hoofdpijn, wat het enige zekere gegeven lijkt van vandaag.

Dus ga ik schrijven.

Als ik het niet meer weet, ga ik schrijven. De gedachtes uit mijn hoofd op papier, na de zoveelste bos bloemen op het water te hebben gezet. Als ik het goed onthouden heb, kreeg ik vandaag bos nummer 7, die de 2 enorme bloemstukken vergezellen die ik gisteren mee nam na de uitvaart. Zoveel bloemen kreeg ik niet eerder in mijn hele leven. En een lading kaartjes, ook die stroom houdt niet op. Maar het is fijn, de blijk van medeleven van zoveel mensen. Ergens helpt dat je ook beter beseffen hoe erg de situatie is. Hoe onnodig en verdrietig het is dat ik op zo’n jonge leeftijd al een moeder én een zus moet missen. Een lijdensweg van beide heb moeten aanschouwen, tot het einde heb moeten begeleiden, en verdriet als deze de rest van mijn leven moet zien te dragen. Een lange toekomst in het verschiet, waar een moeder én zeker een zus nog zo lang deel van uit hadden kunnen en moeten maken.

De gedachtes aan afgelopen week houden me gevangen. Net als bij mama probeer ik te begrijpen tot welk moment zuslief nog bewust bij ons was. Wat zou ze nog mee gekregen hebben die laatste dag of dagen, wat zou ze gedacht hebben? Hoe voelde haar pijn? Is ze bang geweest? Had ze verdriet, of waren haar emoties verdoofd door de morfine? Heeft ze nog aan haar kinderen gedacht, die ze bijna een week nauwelijks gezien had en juist zo moeilijk kon loslaten? Zou ze gevoeld hebben dat ik er was die bewuste nacht?

We zullen het nooit weten..

Ik probeer bij mijn verdriet te komen door terug te denken aan de laatste week met zuslief, zoals ik ook zo veel te vaak na het verlies van mama deed. Ook bij zuslief was dat de minst fijne week uit ons leven. Maar het voelt anders dit keer, omdat ik dit keer werkelijk álles deed wat in mijn macht lag.

De zaterdag na de vrijdag waarop ze de verschrikkelijke diagnose kreeg: uitzaaiingen met nog maar een paar maanden te leven. Papa en ik zaten buiten naast haar in haar eigen tuin, met een bordje aangegeten boterhammen voor zich. Ik overmand door emoties die ik probeerde te verbergen, zij sterk zoals ze altijd was. “Ik blijf denk ik sterk om het aan te kunnen”, zei ze achteraf. De vrijdag die daarop volgde bezocht ik haar in het ziekenhuis, waar ze de dag ervoor met helse pijnen acuut opgenomen was. Hoewel ze dacht het niet aan te kunnen, zijn papa en ik toch naar haar toe gegaan en hebben we veel gepraat. Al hadden we tijdens dat gesprek nooit gedacht dat het al de laatste zou zijn.

“Ik vond het heel gezellig. Zo fijn om vanalles met elkaar te delen. Daarom wilde ik ook niet dat je weg ging”, appte ze laat op die avond, want we hadden afgesproken open naar elkaar te zijn over onze gevoelens. Zodat we elkaar niet zouden ontlopen. “Morgen Teamsen vind ik fijn”, zei ze nog. Maar van een online ontmoeting op Teams is het nooit gekomen, want haar toestand verslechterde al snel.

De maandag die volgde op die vrijdag, 10 dagen na de verschrikkelijke diagnose, bezocht ik haar opnieuw in het ziekenhuis. Ik schrok en zag dat het foute boel was: ingevallen ogen, ingevallen wangen, urine die niet langer doorliep, ze at niet meer en viel voortdurend weg. Met regelmaat depte ik haar wangen en voorhoofd, omdat ze zo zweette. Tegelijkertijd voelde ze koud aan, alle energie ging naar haar hart. Ik haalde haar af en toe uit haar slaap, zodat ze nog wat mee kreeg van de gesprekken. Samen met tante deden we zelfs nog een dappere poging tot het schrijven van flarden voor een brief aan de kinderen. Maar na elke vraag glimlachte ze en viel ze weg.

Later die middag bevestigden de artsen het vermoeden van mijn zwager, dat het eerder nog een paar weken dan maanden zou duren. Zelf dacht ik eerder aan een paar dagen. Maar ik leek de enige met dat vermoeden. Zodoende besloot ik die nacht bij haar te blijven, het beste besluit van mijn leven. Ik ging naar haar toe stelde voor om bij haar te blijven die nacht, waarop ze zei “we kunnen het proberen”. Het ging met het uur slechter, dus trommelde ik tegen middernacht papa en vriendlief op, regelde ik een slaapplaats voor mijn vader bij familie en werd mijn zwager door de verpleging gebeld. Samen met mijn zwager bleef ik die nacht bij zuslief; hij op bed, ik op een stoel. De nacht begon, ik ging schrijven, een ‘Ode aan Zuslief‘ voor de uitvaart die onvermijdelijk in het verschiet lag en een blog over mijn ‘Waken in het duister‘. Wakker blijven was geen probleem, maar met het besef dat je aanschouwt hoe je eigen zus het leven laat, had ik meer moeite. Om 7 uur in de ochtend belde ik papa, dat hij niet te lang moest wachten met komen. Nog geen twee uur later zaten papa en ik naast zuslief toen ze stierf. Ik had haar hand vast, zei herhaaldelijk dat ze rustig kon gaan slapen en vroeg of ze een kus aan mama wilde geven. Toen vloeiden mijn tranen..

En hoe ga je dan verder?

Het is opnieuw een zoektocht. Een zoektocht naar het verdriet en een zoektocht naar het onbekende pad richting de toekomst. Een haast onmogelijker zoektocht naar een leven zónder moeder en zus.

Ik leerde zuslief de afgelopen week op een hele andere manier kennen door de foto’s die ik zag en de verhalen van vrienden en kennissen. Veel vrolijker, opgewekter en sterker dan het beeld dat ze al die jaren bij mij achter liet. Misschien kwam dat, omdat ikzelf niet de meest makkelijke jaren achter de rug heb, misschien komt het omdat ze bij papa en mij haar minder vrolijke kant durfde te te laten zien. Toch had ik ook graag haar vrolijke en optimistische kant beter willen kennen.

Misschien is het juist haar ‘positieve instelling’, zoals zij het zelf noemde, die ik mee moet nemen uit dit nare verhaal. Verder zonder moeder, zonder zus, maar met een vader, een heerlijke familie, vrienden en een fijn gezin. Voorlopig is het me allemaal nog een beetje té positief en ben ik vooral opnieuw op zoek naar de tranen.. naar het gevoel van datgene wat ik écht verloren ben… naar het verdriet van wat mijn lieve moeder én zus overkomen is en de leegte waar wij mee verder moeten..

Dag voor dag maar en stapje voor stapje.